წალენჯიხა, მეგრული „წენდიხა“, ჭანისწყალი მეგრული „წენწყარი“ მდინარისა და გეოგრაფიული პუნქტის ამგვარი სახელწოდებანი დადასტურებულია როგორც ქართული, ასევე უცხოური წყაროების მიერ. წალენჯიხა და მისი მიდამოები დასავლურ ქართველ ტომთა თავდაპირველი სამოსახლო ადგილი ყოფილა. 

ისტორიული წყაროებიდან ცნობილია, რომ მუნიციპალიტეტის ტერიტორია დასახლებული ყოფილა ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ადამიანი ქვისა და ბრინჯაოს იარაღებს ხმარობდა. წალენჯიხის ტერიტორიაზე დასავლურ ქართული ტომები სწორედ რომ ამ ხანიდან ცხოვრობდნენ. ამაზე მიუთითებს თვით ამ პუნქტისა და მდინარის სახელწოდებანი „ჭელენჯიხა“, „წენდიხა“ წალენჯიხა.

მე–10 მე–11 საუკუნეებში წალენჯიხა მნიშვნელოვანი დასახლებული პუქტი ყოფილა, ამას ადასტურებს იმ დროისათვის ისეთი დიდი და მნიშვნელოვანი ეკლესია როგორიცაა მაცხოვრის ფერისცვალების ტაძარი. ამ დროიდან მოყოლებული წალენჯიხის მნიშვნელობა თანდათან იზრდებოდა ისე რომ მე–13 მე–14 საუკუნეებისათვის ის დადიანების ერთადერთ რეზიდენციად იქცა. აქ ქონდათ სასახლე, საჭურჭლე (საგანძური) და როგორც ჩანს საგვარეულოს სამარხიც. წალენჯიხის მნიშვნელობის ამგვარმა ზრდამ გამოიწვია მე–14 საუკუნეშივე ოდიშის ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი საეპისკოპოსოს გადატანა წალენჯიხაში. საეპისკოპოს ცენტრის წალენჯიხაში გადატანამ გამოიწვია ის დიდი მშენებლობანი და აგრეთვე წალენჯიხის ეკლესიის მოხატვა მე–14 საუკუნეში ვამეყ დადიანის დროს (1384–1396 წ.წ.) დადიანების რეზიდენციათა შორის წალენჯიხა დიდხანს იყო ერთ–ერთი უპირველესი.

აკ. სიმონ ჯანაშიას უდავოდ მიაჩნია რომ ‘წენი“ ანუ ‘წანი“ „იყო ერთ–ერთი ტომთაგანი ჭანური–მეგრული განშტოებისა და არა საკუთრივ ზანები“ დღევანდელი მეგრელები, სწორედ ამ წანი~ ტომისაგან მიიღო თავისი სახელწოდება ამ ადგილმა და იმ ციხემ (ჯიხამ), რომელიც მათ ეკუთვნოდათ (წენ–დიხა) და იმ მდინარემაც, რომელიც ციხეს ჩაუდიოდა (წენ–წყალი). 

წალენჯიხის წარსულის შესახებ მასალები მოპოვებულია ინგა ლორთქიფანიძის წიგნიდან–წალენჯიხის მოხატულობა, სიმონ ჯანაშიას და შოთა მესხიას ნაშრომებიდან. 

Tsalenjikha, Megrelian "Tsendikha", Chanistskali Megrelian "Tsentskari" River and such names of the geographical point are confirmed by both Georgian and foreign sources. Tsalenjikha and its environs were the original settlement of western Georgian tribes.

It is known from historical sources that the territory of the municipality was inhabited even when people used stone and bronze tools. Western Georgian tribes have been living on the territory of Tsalenjikha since that time. This is indicated by the names of this point and the river "Chelenjikha", "Tsendikha" Tsalenjikha.

In the 10th and 11th centuries, Tsalenjikha was an important settlement, as evidenced by such a large and important church as the Church of the Transfiguration. From this time on, the importance of Tsalenjikha gradually increased so that by the 13th and 14th centuries it became the only residence of the Dadiani. Here they had a palace, utensils (treasures) and apparently a ancestral tomb as well. Such an increase in the importance of Tsalenjikha led to the relocation of one of the most important dioceses of Odisha to Tsalenjikha in the 14th century. The relocation of the episcopal center to Tsalenjikha led to large-scale construction, as well as the painting of the Tsalenjikha Church during the 14th century during the reign of Vamek Dadiani (1384–1396).

Ak. Simon Janashia undoubtedly believes that 'Tseni' or 'Tsani' 'was one of the tribes of the Chanuri-Megrelian branch and not their own Zani'. (Tsen-Dikha) and the river that flowed into the castle (Tsen-water).

Materials about Tsalenjikha's past are taken from Inga Lortkipanidze's book - Tsalenjikha Painting, by Simon Janashia and Shota Meskhia.